Powrót do

-> strona g³ówna

Franjo Tuðman (hr)

dodany: 09.12.2002 | przygotowa³: Tomasz Illg


Franjo Tuðman (1922-1999) - polityk, pierwszy prezydent niepodleg³ej Republiki Chorwacji. Urodzony w miejscowoœci Veliko Trgovišæe, niedaleko wioski Kumrovac, w której przyszed³ na œwiat Josip Broz-Tito. Jego ojciec by³ lokalnym przywódc¹ Chorwackiej Partii Ch³opskiej (Hrvatska seljaèka stranka). Tuðman ukoñczy³ miejscow¹ szko³ê, nastêpnie gimnazjum w Zagrzebiu i dwa lata Akademii Handlowej, kiedy w kwietniu 1941 r. w Jugos³awii wybuch³a II wojna œwiatowa. W czasie swojego pobytu w Zagrzebiu Tuðman nawi¹za³ kontakty z socjalistami, cz³onkami M³odzie¿ówki Komunistycznej. Po wybuchu wojny opuœci³ szko³ê i wróci³ w rodzinne strony, gdzie zaanga¿owa³ siê w antyhitlerowski ruch oporu, m.in. drukuj¹c konspiracyjne ulotki i odezwy. W latach 1945-47 pracowa³ w Ministerstwie Obrony, w 1957 r. ukoñczy³ Akademiê Wojskow¹, trzy lata póŸniej otrzyma³ nominacjê generalsk¹. W 1961 r. opuœci³ szeregi armii, by obj¹æ stanowisko dyrektora nowoutworzonego Instytutu Historii Ruchu Robotniczego w Zagrzebiu.

Wczesne dzie³a Tuðmana - Rat protiv rata (Wojna przeciwko wojnie), Okupacija i revolucija (Okupacja i rewolucja), napisane w typowym ¿argonie partyjnym stanowi¹ pochwa³ê wojny partyzanckiej i ruchu socjalistycznego. Z drugiej jednak strony, Tuðman nie zawaha³ siê przed krytyk¹ partii komunistycznej, opowiadaj¹c siê za szersz¹ autonomi¹ Chorwacji w ramach Jugos³awii. W rezultacie, zosta³ oskar¿ony o odchylenia prawicowo-nacjonalistyczne i w kwietniu 1967 r. usuniêty z szeregów partii komunistycznej, zrezygnowa³ tak¿e z pracy w Instytucie. W swojej kolejnej ksi¹¿ce Velike ideje i mali narodi (Wielkie idee i ma³e narody, 1969 r.) Tuðman uzna³ idee panslawizmu, austroslawizmu oraz szczególnie wówczas popularn¹ wœród S³owian po³udniowych ideê jugos³owiañskiego unitaryzmu za mrzonki i z³udzenia.

Bêd¹c cz³onkiem zarz¹du Macierzy chorwackiej, najstarszej instytucji kulturalnej w kraju, Franjo Tuðman bra³ aktywny udzia³ w jej dzia³alnoœci podczas tzw. Chorwackiej Wiosny w latach 1970-71. Po zd³awieniu powstania w styczniu 1971 r. zosta³ aresztowany i osadzony na dziewiêæ miesiêcy w areszcie œledczym. Po wyjœciu z wiêzienia wyrzek³ siê ostatecznie idei marksizmu-leninizmu, co widaæ wyraŸnie w jego kolejnej ksi¹¿ce Nacionalno pitanje u suvremenoj Europi (Problem nacjonalizmu we wspó³czesnej Europie), wydanej za granic¹ w 1980 r.

W 1980 r. jugos³owiañski re¿im komunistyczny wykorzysta³ kilka wywiadów, jakich Tuðman udzieli³ zachodniej prasie do postawienia mu nowych zarzutów. By³ to pierwszy proces polityczny w Jugos³awii po œmierci Tity. Tuðman zosta³ skazany na trzy lata wiêzienia i zakaz pe³nienia funkcji publicznych przez piêæ lat. W swojej najbardziej kontrowersyjnej ksi¹¿ce Bespuæa povijesne zbiljnosti, opublikowanej w 1988 r. Tuðman poruszy³ kontrowersyjny problem szacunkowej liczby ofiar w Jasenovcu, najwiêkszym obozie koncentracyjnym na ziemiach chorwackich.

W 1990 r. Franjo Tuðman stan¹³ na czele utworzonej przez siebie Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej (HDZ), która zdoby³a absolutn¹ wiêkszoœæ w pierwszych wolnych wyborach do parlamentu chorwackiego w maju 1990 r., zaœ on sam zosta³ pierwszym demokratycznie wybranym prezydentem Republiki Chorwacji. Zaprzysiê¿ony w 1992 r, sprawowa³ swoj¹ funkcjê a¿ do œmierci w 1989 r.