Powrót do

Franjo Tuđman (hr)

dodany: 09.12.2002 | przygotował: Tomasz Illg

Franjo Tuđman (1922-1999) - polityk, pierwszy prezydent niepodległej Republiki Chorwacji. Urodzony w miejscowości Veliko Trgovišće, niedaleko wioski Kumrovac, w której przyszedł na świat Josip Broz-Tito. Jego ojciec był lokalnym przywódcą Chorwackiej Partii Chłopskiej (Hrvatska seljačka stranka). Tuđman ukończył miejscową szkołę, następnie gimnazjum w Zagrzebiu i dwa lata Akademii Handlowej, kiedy w kwietniu 1941 r. w Jugosławii wybuchła II wojna światowa. W czasie swojego pobytu w Zagrzebiu Tuđman nawiązał kontakty z socjalistami, członkami Młodzieżówki Komunistycznej. Po wybuchu wojny opuścił szkołę i wrócił w rodzinne strony, gdzie zaangażował się w antyhitlerowski ruch oporu, m.in. drukując konspiracyjne ulotki i odezwy. W latach 1945-47 pracował w Ministerstwie Obrony, w 1957 r. ukończył Akademię Wojskową, trzy lata później otrzymał nominację generalską. W 1961 r. opuścił szeregi armii, by objąć stanowisko dyrektora nowoutworzonego Instytutu Historii Ruchu Robotniczego w Zagrzebiu.

Wczesne dzieła Tuđmana - Rat protiv rata (Wojna przeciwko wojnie), Okupacija i revolucija (Okupacja i rewolucja), napisane w typowym żargonie partyjnym stanowią pochwałę wojny partyzanckiej i ruchu socjalistycznego. Z drugiej jednak strony, Tuđman nie zawahał się przed krytyką partii komunistycznej, opowiadając się za szerszą autonomią Chorwacji w ramach Jugosławii. W rezultacie, został oskarżony o odchylenia prawicowo-nacjonalistyczne i w kwietniu 1967 r. usunięty z szeregów partii komunistycznej, zrezygnował także z pracy w Instytucie. W swojej kolejnej książce Velike ideje i mali narodi (Wielkie idee i małe narody, 1969 r.) Tuđman uznał idee panslawizmu, austroslawizmu oraz szczególnie wówczas popularną wśród Słowian południowych ideę jugosłowiańskiego unitaryzmu za mrzonki i złudzenia.

Będąc członkiem zarządu Macierzy chorwackiej, najstarszej instytucji kulturalnej w kraju, Franjo Tuđman brał aktywny udział w jej działalności podczas tzw. Chorwackiej Wiosny w latach 1970-71. Po zdławieniu powstania w styczniu 1971 r. został aresztowany i osadzony na dziewięć miesięcy w areszcie śledczym. Po wyjściu z więzienia wyrzekł się ostatecznie idei marksizmu-leninizmu, co widać wyraźnie w jego kolejnej książce Nacionalno pitanje u suvremenoj Europi (Problem nacjonalizmu we współczesnej Europie), wydanej za granicą w 1980 r.

W 1980 r. jugosłowiański reżim komunistyczny wykorzystał kilka wywiadów, jakich Tuđman udzielił zachodniej prasie do postawienia mu nowych zarzutów. Był to pierwszy proces polityczny w Jugosławii po śmierci Tity. Tuđman został skazany na trzy lata więzienia i zakaz pełnienia funkcji publicznych przez pięć lat. W swojej najbardziej kontrowersyjnej książce Bespuća povijesne zbiljnosti, opublikowanej w 1988 r. Tuđman poruszył kontrowersyjny problem szacunkowej liczby ofiar w Jasenovcu, największym obozie koncentracyjnym na ziemiach chorwackich.

W 1990 r. Franjo Tuđman stanął na czele utworzonej przez siebie Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej (HDZ), która zdobyła absolutną większość w pierwszych wolnych wyborach do parlamentu chorwackiego w maju 1990 r., zaś on sam został pierwszym demokratycznie wybranym prezydentem Republiki Chorwacji. Zaprzysiężony w 1992 r, sprawował swoją funkcję aż do śmierci w 1989 r.