Powrót do

-> strona g³ówna

France Prešeren (si)

dodany: 09.02.2006 | przygotowa³a: Anna Gapa


Urodzi³ siê w ch³opskiej rodzinie we wsi Vrba w roku 1800. W szkole w Ribnicy by³ jednym z najlepszych uczniów. Potem uczêszcza³ do szko³y w Lublanie. Doskonale sz³a mu nauka jêzyków klasycznych. T³umaczy³ tak¿e greckich i ³aciñskich poetów. Podczas pobytu w Lublanie pozna³ ludzi, którzy póŸniej w ró¿ny sposób oddzia³ywali na jego ¿ycie, m.in. Andrej Smole, Blaž Crobath, Miha Kastelic, Matija Èop, Anton Martin Slomšek. Wtedy te¿ Prešeren poczu³, ¿e nie jest przeznaczony, jak ¿yczy³a sobie tego jego matka, do ¿ycia duchownego. Ci¹gnê³o go w stronê studiów prawniczych. Dlatego te¿ zdecydowa³ siê na wyjazd do Wiednia, gdzie zapisa³ siê na trzeci rok studiów filozoficznych, które by³y warunkiem do podjêcia studiów prawniczych. W Wiedniu Prešeren pog³êbia³ zainteresowanie poezj¹. Zaznajomi³ siê z wszystkimi wielkimi dzie³ami od antyku do romantyzmu, od Homera do Boccaccia.

Rok 1824 to pierwsze liryczne próby Prešerna. Napisa³ ca³y zeszyt wierszy, które po nieprzychylnej ocenie cenzora Jerneja Kopitara, zniszczy³. Prešeren jako poeta po raz pierwszy publicznie pojawi³ siê dosyæ póŸno, bo dopiero w 1827roku, kiedy wyda³ wiersz pt. Dekletom.

W 1830 roku zaprzyjaŸni³ siê z jednym z najlepiej wykszta³conych S³oweñców tego czasu – Matijom Èopem, który mia³ jasny i wyrazisty pogl¹d na koniecznoœæ rozwoju literatury w jêzyku s³oweñskim. Z tym te¿ zgadza³ siê France Prešeren, który za namow¹ Èopa zacz¹³ stosowaæ rzymskie formy poetyckie, pisa³ w tercynach, uk³ada³ sonety, czym otworzy³ nowy rozdzia³ w s³oweñskiej poezji. Owocem wspó³pracy Prešerna i Èopa jest elegia Slovo od mladosti, cykl Ljubezenski sonetje i satyra programowa Nova pisarija, w której poeta oœmieszy³ panuj¹ce wówczas przekonanie, i¿ poezja powinna pe³niæ funkcjê utylitarn¹ i dydaktyczn¹.

Jeœli chodzi o zawód, jaki Prešeren wykonywa³, to nie przynosi³ mu on du¿ych zysków. Pracowa³ jako praktykant prawniczy w pañstwowych urzêdach i nie dostawa³ za to wynagrodzenia. W nied³ugim czasie ponownie wszed³ w konflikt z Kopitarem, który wraz ze swym uczniem, Metelkom, chcia³ wprowadziæ nowy zapis literowy (12 nowych liter), który by³ treœciowo i estetycznie nieugruntowany. Prešernowi z pomoc¹ przyszed³ czeski poeta Èelakovsky, który uniemo¿liwi³ reformê zapisu literowego i chwali³ poezjê s³oweñskiego poety. By³a to pierwsza zagraniczna pozytywna krytyka, która odnosi³a siê do poezji Prešerna.

W roku 1833 Prešeren spotka³ na swej drodze m³od¹, pochodz¹c¹ z bogatej, kupieckiej rodziny Juljê Primic. Sta³a siê ona jego muz¹, zaœ owocem jego mi³oœci do Julji jest Sonetni venec, wydany w 1834 roku. Wiersze, wchodz¹ce w sk³ad tego wieñca sonetów wzbudzi³y du¿e zainteresowanie i plotki w Lublanie, a tak¿e z³oœæ matki Julii Primic, która nigdy nie widzia³a w Prešernie kandydata na swojego ziêcia.

Rok 1835 by³ jednym z najgorszych w ¿yciu poety. Julia Primic zarêczy³a siê, w wodach rzeki Sawy uton¹³ Matija Èop, Andrej Smole przebywa³ poza Lublan¹, zaœ sam Prešeren wszed³ w konflikt z Mihom Kastelicem, swoim dotychczasowym przyjacielem. Prešeren uwa¿a³, ¿e Kastelic jest ³upie¿c¹ maj¹tku po Èopie i oskar¿a³ go o to, i¿ nie pomóg³ Èopowi, kiedy ten ton¹³ w rzece. Wszystkie te wydarzenia spowodowa³y, ¿e Prešeren stacza³ siê, upijaj¹c siê w okolicznych gospodach. Podobno myœla³ te¿ o samobójstwie.

Oko³o roku 1836 Prešeren powoli zacz¹³ zapominaæ o swej niespe³nionej mi³oœci do Julii Primic (znakiem tego jest np. ballada Ribiè). Zacz¹³ zaœ interesowaæ siê s³oweñsk¹ poezj¹ ludow¹. W ¿yciu Prešerna pojawi³ siê Polak – Emil Korytko, którego austriacka w³adza wygna³a do Lublany z powodu rewolucyjnych idei, które g³osi³. Prešeren i Korytko uczyli siê nawzajem swoich ojczystych jêzyków. Prešeren przet³umaczy³ z pomoc¹ swego polskiego przyjaciela sonet Mickiewicza pt. Rezygnacja. Korytko zaœ zapisywa³ wiersze ludowe i podró¿owa³ po s³oweñskich wsiach. Niestety, tu¿ przed wydaniem zbioru wierszy ludowych, Korytko zachorowa³ i wkrótce potem zmar³.

W ciê¿kich chwilach Prešernowi towarzyszy³a Ana Jelovšek, któr¹ poeta pozna³ w domu swego pracodawcy Crobatha. By³a ona guwernantk¹. Miêdzy Prešernem a Jelovšek rozwin¹³ siê zwi¹zek, który z jednej strony móg³ oznaczaæ jedynie w³aœciwe erotyczne doœwiadczenie poety, z drugiej strony zaœ móg³ byæ to jego ostateczny moralny i ludzki upadek. Z An¹ Jelovšek Prešeren mia³ trójkê dzieci. Znacz¹ce jest, ¿e przez ca³y okres ich wspólnego ¿ycia nie napisa³ ¿adnego wiersza mi³osnego na czeœæ Any. Jedynie wiersz Nezakonska mati jest poœwiêcony matce jego dzieci. Prešeren coraz czêœciej pi³, by³ coraz grubszy, a¿ w koñcu w czwartek, 8 lutego 1849 roku, zmar³. Pochowany zosta³ w Kranju.

Wraz z jego œmierci¹ zaczê³a siê prawdziwa s³awa jego osoby. Janez Bleiweis wzi¹³ inicjatywê w swoje rêce i chcia³ rozs³awiæ imiê i poezjê Prešerna. Dlatego te¿ zorganizowa³ uroczysty pogrzeb i zatroszczy³ siê o postawienie pomnika, dziêki któremu s³oweñski naród odda³by czeœæ pamiêci wielkiego poety. Og³oszono publiczn¹ zbiórkê pieniêdzy. Trwa³a ona a¿ 4 lata. Ciê¿ko by³o przekonaæ S³oweñców, by dali pieni¹dze na pomnik. Podczas, gdy np. w 6 miesiêcy uda³o siê zebraæ fundusze na pomnik chorwackiego bana Jelaèiæa. Dziœ wszyscy S³oweñcy znaj¹ Prešerna i jego poezjê, nikt natomiast nie pamiêta o chorwackim banie.


Bibliografia:
www.preseren.net/slo