Powrót do

-> strona g³ówna

Bohumil Hrabal (cz)

dodany: 20.02.2005 | przygotowa³a: Ma³gorzata Zió³kowska


Czeski prozaik. Dzieciñstwo spêdzi³ w Nymburgu nad £ab¹, gdzie jego ojciec by³ kierownikiem browaru. Tam te¿ - po nieudanej próbie nauki w gimnazjum w Brnie i po powtarzaniu czwartej klasy w nymburskiej szkole realnej - zda³ maturê (1934). Po rocznym uzupe³niaj¹cym studium z ³aciny podj¹³ studia prawnicze, których nie ukoñczy³ z powodu zamkniêcia w 1939 roku czeskiego uniwersytetu w Pradze. Podczas studiów interesowa³ siê filozofi¹, literatur¹ i sztukami plastycznymi. W Protektoracie pracowa³ jako pomocnik notariusza w Nymburgu, nauczyciel w szkole handlowej w Pradze, magazynier w nymburskim towarzystwie kolejowym i wreszcie jako robotnik kolejowy i dy¿urny ruchu na stacji w Komstomlatach na Morawach. W maju 1945 roku podj¹³ studia i ukoñczy³ je w 1946, uyskuj¹c tytu³ doktora praw. Pracowa³ jednak poza zawodem jako komiwoja¿er wyrobów firmy drogeryjnej, likwidator tej firmy po lutym 1948, hutnik w Kladnie, sk¹d po wyleczeniu ciê¿kiego urazu g³owy przeszed³ do pracy w magazynie surowców wtórnych jako sortowacz papieru i ksi¹¿ek. Zanim zawodowo zacz¹³ uprawiaæ literaturê, pracowa³ jeszcze przez 3 lata jako robotnik i statysta w teatrze w Libni, na praskich peryferiach, gdzie siê te¿ osiedli³ i które uczyni³ sceneri¹ wiêkszoœci swoich utworów.

Sukces i pisarsk¹ stabilizacjê zawodow¹ przyniós³ mu zbiór opowiadañ "Perlièka na dnì" (1963, "Pere³ka na dnie"). Ale Hrabal pisa³ ju¿ od dawna, nie znajduj¹c szans wydawniczych; tom liryków "Ztracená ulièka" (1991, "Zagubiona uliczka") nie wyszed³ w 1949 w zwi¹zku z likwidacj¹ oficyny Hrádek w Nymburgu, tom opowiadañ "Skøivánek na niti" ("Skowronek na uwiêzi") nie ukaza³ siê z powodów cenzuralnych w koñcu lat piêædziesi¹tych. W³aœciwy debiut literacki Hrabala, opowiadania "Hovory lidí" (1956, "Rozmowy ludzi") ukaza³ siê w edycji bibliofilskiej i nie zosta³ zauwa¿ony. W 1990 opublikowa³ zbiór "Schizofrenické evangelium" ( "Ewangelia schizofreniczna").

Hrabal wniós³ do czeskiej literatury autentyczn¹ i niezafa³szowan¹ jak¹kolwiek ideologi¹ znajomoœæ ¿ycia ró¿nych œrodowisk plebejskich, g³êbok¹ znajomoœæ ludzi, ich psychologii i mentalnoœci, talent narracyjny, niebywa³¹ znajomoœæ jêzyka potocznego oraz wysok¹ kulturê filozoficzn¹. Odpowiada³ spontanicznie i artystycznie najbardziej efektywnie na postulaty "¿ycia wokó³ nas" i prawdziwej diagnozy czeskiego "dnia powszedniego", jakie wysuwa³a krytyka prze³omu lat 50 i 60. Pos³u¿y³ siê nie tylko prost¹ opozycj¹ wobec upolitycznionej, publicystycznej prozy obyczajowo-produkcyjnej, heroizuj¹cej i monumentalizuj¹cej bohatera oraz rzeczywistoœæ, w jakiej dzia³a³, ale w akcie œwiadomej i niepowtarzalnej kreacji artystycznej na nowo go tworzy³, ukazuj¹c wielowarstwow¹ kreacjê intymnoœci i prywatnoœci, m¹droœci i tragizmu, humanistycznej wiary w los, niepodleg³oœæ moraln¹ i wielkoœæ cz³owieka, który poprzez ironiê, œmiech, wzruszenie wyra¿a swoj¹ wolnoœæ. Wszystko, co by³o œwiatem przedstawionym jego utworów, weryfikowa³ w³asnym doœwiadczeniem, unikaj¹c naturalistycznych klisz i deformuj¹c doœwiadczenie poprzez filtry wyobraŸni, korzystaj¹c z dorobku surrealizmu i osiagniêæ czeskiej awangardy.

Pierwsze tomy opowiadañ "Perlièka na dnì"; "Pábitelé" (1964, "Gadu³kowie"), "Taneèní hodiny pro starší a pokroèilé" (1964, "Lekcje tañca dla starszych i zaawansowanych"), "Ostøé sledované vlaky" (1965, "Poci¹gi pod specjalnym nadzorem") pisane s¹ w poetyce ostro kontrastuj¹cej piêkno i brzydotê, wielkoœæ i ma³oœæ, brutalnoœæ i wra¿liwoœæ, ¿ycie i œmieræ. Hrabal wykorzystuje w nich liryzm, groteskê i przewrotn¹ ironiê, a poprzez kola¿ ró¿nych zapisów jêzykowych opartych na swobodnym ³¹czeniu mowy potocznej i wysokiego stylu, jêzyków: filozofuj¹cego, lirycznego i wulgarnego, nawet œrodowiskowych slangów, osi¹ga efekty narracyjne odpowiadaj¹ce konstrukcji œwiata przedstawionego, w którym elementy porz¹dku groteskowego i karykaturalnego mieszaj¹ siê z widzeniem realistycznym lub nawet naturalistycznym: "Inzerát na dùm, ve kterém už nechci bydlet" (1965, "Sprzedam dom w którym nie chcê mieszkaæ"), "Toto mìsto je ve spoleèné péèi obyvatel" (1967, "To miasto znajduje siê pod spo³eczn¹ opiek¹ obywateli").

W utworach z drugiej po³owy lat 60. dochodzi do g³osu silniejszy krytycyzm i sceptycyzm spo³eczny. Najdobitniej tê postawê wyra¿a powieœæ "Obsluhoval jsem anglického krále" (1974, "Obs³ugiwa³em angielskiego króla"), w której realizm i groteska s³u¿¹ ukazaniu czeskiego mieszczañskiego œwiata w narracji czeskiego antybohatera - kolaboranta i oportunisty, jaki rzadko pojawia³ siê w czeskiej prozie. Powrotem w œwiat wspomnieñ jest trylogia "Mìsteèko u vody" (1982, "Miasteczko nad rzek¹"), na któr¹ z³o¿y³y siê opowiadania z tomów "Postøižiny" (1976, "Postrzy¿yny"), "Krasosmutnìní" (1979, "Taka piêkna ¿a³oba") i "Harlekýnovy milióny" (1981, "Skarby œwiata ca³ego"). W jêzyku polskim trylogia ta nie wysz³a osobno, zosta³a wcielona do drugiego polskiego wydania "Lekcji tañca dla starszych i zaawansowanych".

W latach 80. Hrabal wydaje na emigracji trylogiê autobiograficzn¹, na któr¹ sk³adaj¹ siê: "Proluky" (1986, "Przerwy w zabudowie"), "Vita nuova" (1987), "Svatby v domì" (1987, "Wesele w domu"). Powieœæ "Kouzelná flétna" (1990, "Czarodziejski flet") jest kolejnym uzupe³nieniem w budowanej przez pisarstwo Hrabala panoramie czeskiego ¿ycia.

Uwagi o ¿yciu i twórczoœci spisa³ Hrabal w tomie "Domácí úkoly z pilnosti" (1982, "Zadania domowe z pilnoœci"), wspomnienia z "Nic tylko strach: listów do Kwiecieñki ksiêga druga". Dla dzieci napisa³ bajkê "Kopretina" (1965, "Z³ocieñ").

Utwory Hrabala by³y filmowane przez J. Menzla (np. "Ostøé sledované vlaky"- Oskar w 1966) oraz dramatyzowane przez S. Lichego i V. Nývlta. Ukazywa³y siê te¿ w licznych wyborach, by³y przek³adane na wiele obcych jêzyków. Hrabal jest uwa¿any za najpopularniejszego czeskiego pisarza w Polsce.


Bibliografia:
Literatury zachodnios³owiañskie czasu prze³omów 1890-1990 T.2, red. Halina Janaszek-Ivanickova, Katowice 1999.