Powrót do

Dušan Hanák (sk)

dodany: 11.04.2005 | przygotowała: Małgorzata Bienioszek

Dušan Hanák to słowacki reżyser urodzony w 1938 roku. Dziwne były koleje jego funkcjonowania jako artysty w państwie komunistycznym. Przez długi czas miał on problemy z dystrybuowaniem swoich filmów. Miał również zakaz sprzedawania ich za granicę. A jednak, w niezrozumiały dla większości sposób, został uhonorowany na kilka miesięcy przed upadkiem komunizmu w 1989 roku tytułem Zasłużonego Artysty. Dziwne?

Dziwny był czas, w jakim przyszło mu tworzyć swoje utwory. Po studiach na praskiej FAMU, musiał on odnaleźć się w rzeczywistości filmowej, która zaistniała po konferencji w Bańskiej Bystrzycy (1959 r.). Hanák debiutował filmem dokumentalnym Zaduma w roku 1963. Z dużą reakcją spotkał się jego film z 1965 roku - Nauka. Znamienne jest, że Telewizja Polska zakupiła pod koniec lat sześćdziesiątych tylko ten jeden film Hanáka. Reżyser odwoływał się w nim do sytuacji w szkolnictwie i społeczeństwie. Porusza problem konfliktu między dorastającym pokoleniem, a generacją rodziców, problem fałszu i wychowywania w duchu konformizmu. Filmy Dušana Hanáka charakteryzują się dokumentalną prowokacją i satyrą. W polskiej kinematografii znaleźć można jego odpowiednik w twórczości Piwowskiego. W filmie Zawitał do nas Old Shatterhand pojawiają się niuanse, które mogą odczytać ci, którzy znają socjalizm z własnego doświadczenia. Reżyser ukazuje rzeczywistość sprowokowaną, śmieszną na zewnątrz a smutną w swej istocie. Stawia pytania, wyraża wątpliwości. Jest to kino refleksji nad wartościami. W 1969 roku pojawia się pierwszy fabularny obraz Hanáka - 322. Bohaterem jest Lauko, wykreowany jako portret - archetyp współczesnego człowieka. Pozbywa się on Boga, ale nie potrafi bez Niego żyć, nie potrafi żyć bez wiary w coś, co nadałoby sens całej jego egzystencji. Bohater ten tworzy kontrast z inną postacią. Jest nią Vladko - czuje się on wolny, ale postrzegany jest w społeczeństwie jako inny. W kolejnym filmie (Obrazy starego świata) Hanák również zajmuje się problemami, jakie mają współcześni ludzie. Jego bohaterowie, mimo że pozostawieni sami sobie, są przykładem na to, że warto zmagać się z życiem i przeciwnościami. Film ten był nieistotny dla ówczesnej władzy. Był on traktowany jako czarno-biały poemat o ludzkim duchu. Przy okazji tego filmu zwraca się uwagę, jak dobrze autor odzwierciedlił realia, przy tym wspomina się również o kreacyjnych elementach w kompozycji obrazów. Charakterystyczne dla autora tematy pojawiają się również w następnych obrazach. Zajmuje się on m. in. problemem, gdy codzienne okrucieństwo staje się normą (Ja kocham, ty kochasz). Do realistycznego opisu dodaje reżyser surrealistyczne i karnawałowe elementy. W innych dziełach, w konwencji kameralnych opowieści o losach kobiet, przedstawia mechanizm funkcjonowania pozornie zgodnego życia rodzinnego (Cicha radość i Prywatne żywoty). W 1990 roku zamyka on w swojej twórczości pewien etap historii swojego kraju. Ważnym filmem w jego dorobku jest dokument: Papierowe głowy. Zrealizowany w 1995 roku, jest efektem kilkuletnich prac. Impulsem do jego nakręcenia stały się obchody święta 1 Maja - pierwsze po przełomie politycznym. W tłumy demonstrujące wtedy na ulicach wmieszali się studenci w ogromnych, trójwymiarowych, wykonanych z papieru maskach. Te wielkie maski-głowy wykonała Mona Hafsahl, artystka i kostiumolog, prywatnie żona reżysera. Ten wielki happening, spontaniczne i karnawałowe w swym charakterze odreagowanie lat komunizmu, stało się punktem wyjścia do poważnej rozprawy o dziedzictwie ostatnich pięćdziesięciu lat w Słowacji. ( J. Głowa, Dušan Hanák ten smutny Słowak w: Autorzy kina europejskiego, red. G. Stachówna, J. Wojnicka, Kraków 2003, s.97.)

Dušan Hanák nie jest bardzo popularny w Polsce, choć jego filmy na pewno byłyby zrozumiane przez ludzi, którzy przecież również mieli własne doświadczenia związane z komunizmem. Choć epoka ta odchodzi w stronę coraz bardziej nieaktualnej historii, należałoby pamiętać o dokonaniach słowackiego reżysera, szczególnie w dziedzinie dokumentu.

Bibliografia:
Václav Macek, Dušan Hanák, Bratislava, 1996.
J. Głowa, Dušan Hanák ten smutny Słowak w: Autorzy kina europejskiego, red. G. Stachówna, J. Wojnicka, Kraków 2003.