Powrót do

-> strona g³ówna

Obyczaje weselne w Bu³garii

dodany: 07.04.2007 | autor: Katarzyna Kulik


Obrzêdy weselne mo¿na podzieliæ na dwa etapy: zwi¹zane z zarêczynami (godež) i zwi¹zane z weselem (svatba).

Zarêczyny (godež) poprzedzone s¹ wizyt¹ pos³añców w domu dziewczyny, którzy zasiadaj¹ przy ogniu i grzebi¹ w nim, co jest znakiem celu wizyty. Jako wyraz aprobaty gospodarze mówi¹ pomyœlimy, natomiast gdy odmawiaj¹, t³umacz¹, ¿e dziewczyna nie jest jeszcze gotowa.

Zarêczyny w wielu przypadkach nie dochodz¹ do skutku po jednym spotkaniu. Wyró¿nia siê malъk godež i goljam godež. Ustala siê na nich warunki obu stron i wymienia dary – ozdoby dla narzeczonej, prezenty dla narzeczonego. Spotkania te s¹ otwarte, przy muzyce i poczêstunku.

Zarêczyny maj¹ charakter zabiegu magicznego – bukiet narzeczonej musi mieæ nieparzyst¹ iloœæ z³otych monet; ojcowie ³ami¹ pitê nad g³owami narzeczonych i dziel¹ miêdzy obecnych. Od pierwszego spotkania przy zarêczynach kawaler i panna s¹ narzeczonymi i mog¹ spotykaæ siê w ci¹gu dnia (w niektórych regionach nie mogli siê widywaæ przed œlubem).

Wesele rozpoczyna siê zaproszeniem goœci – zapraszaj¹ szwagier i kawaler ze strony narzeczonego i dziewczêta ze strony narzeczonej. Zapraszaj¹cy maj¹ na ramionach rêczniki i nosz¹ naczynia z winem i wódk¹, którymi czêstuj¹ goœci. Rzadko wystêpuje zwyczaj zapraszania równie¿ obrazów œwiêtych i trzech drzew owocowych.

Obrzêdy œlubne rozpoczyna zakwaszanie œlubu – przesiewanie du¿ej iloœci m¹ki, z której ugniata siê chleb na dzieñ œlubu. M¹kê przesiewaj¹ szwagierki, a w zagniataniu ciasta udzia³ bierze szwagier, który miesza ciasto œwie¿o œciêtym kijem z na³o¿on¹ obr¹czk¹ pana m³odego. M¹kê przesiewa siê osobno w obu domach nowo¿eñców. Oprócz zwyczajnego chleba wypieka siê korowoje, ozdobione symbolicznymi figurkami, a w dniu zarêczyn – medenik.

Drugim elementem weselnym jest sztandar weselny, który przygotowuj¹ dziewczêta z bia³ej albo czerwonej chusty, zawi¹zanej na prêcie, ozdobionej kwiatami, poz³oconej jab³kiem lub cebul¹, czerwonymi nitkami i zio³ami przeciw czarom. W Rodopach przygotowuje siê œlubne drzewko – ga³¹zkê sosnow¹ lub œwierkow¹, ozdobion¹ nitkami, wst¹¿kami, ¿ywymi kwiatami, jab³kami i poz³acanymi owocami. Przygotowuj¹ j¹ rówieœnice panny m³odej. Wtyka siê j¹ w bochenek chleba, nosi podczas œlubnych pochodów i stawia przed honorowymi osobami. Wianki zak³adane nowo¿eñcom w cerkwi plecione s¹ z ga³¹zek winoroœli lub drzew owocowych i zdobione kwiatami, czerwonymi nitkami i zio³ami.

W przeddzieñ œlubu towarzyszki panny m³odej rozplataj¹ jej w³osy, czesz¹ i znów zaplataj¹. Obrzêdowi temu towarzyszy œpiewanie pieœni ludowych. Rzadko na weselu bu³garskim ma miejsce turecki zwyczaj farbowania paznokci na czerwono.

Analogicznie do splatania w³osów panny m³odej, istnieje zwyczaj golenia pana m³odego – goli go kawaler lub szwagier, a zwyczaj ten odbywa siê na podwórku przy muzyce. W³osy z brody chowa siê, aby nie zabra³ ich z³odziej. Obyczaj ten oznacza koniec stanu kawalerskiego. Rzadko urz¹dza siê po¿egnalny wieczór kawalerski. Podczas tego spotkania kawalerowie gniot¹ ciasto na piti, które piek¹ na ognisku. Podobny wieczór urz¹dza siê w domu panny m³odej. Wówczas jej towarzyszki kr¹¿¹ wokó³ niej i œpiewaj¹ smutne pieœni.

Ubieranie panny m³odej i zak³adanie zas³ony zakrywaj¹cej twarz to ostatnia troska o ni¹ przed opuszczeniem domu. Ubiera siê j¹ w najnowszy strój wraz ze wszystkimi ozdobami. Gdzieniegdzie zak³ada siê wieniec, który przypomina wysok¹ koronê lub ma formê aureoli. Najistotniejszy jest obrzêd przykrycia panny m³odej czerwonym p³ótnem tak, by nic nie widzia³a i by zabezpieczyæ j¹ przed spojrzeniem obcych ludzi. Zas³onê nak³ada ceremonialnie kuma, zanim przyjd¹ uczestnicy œlubu i zabior¹ m³od¹. Obecnie zas³onê zastêpuje siê tiulowym welonem, ale jeszcze do pocz¹tku XX wieku w okolicach Sofii twarz panny m³odej pokrywa³y cienkie warkoczyki ze srebrnymi monetami. Kiedy zabieraj¹ pannê m³od¹ i zak³adaj¹ jej zas³onê, lub kiedy ¿egna siê ona ze swoj¹ rodzin¹ zazwyczaj p³acze, co gdzieniegdzie nale¿y nawet do obowi¹zku. Œlub cerkiewny odbywa siê w cerkwi i towarzysz¹ mu ró¿ne obyczaje ludowe.

Po przybyciu do domu panny m³odej uczestnicy wesela ze strony pana m³odego (np. szwagier) musz¹ siê o ni¹ targowaæ. Po wykupie panna m³oda ¿egna siê z rodzicami i domem ojca, a po wyjœciu z domu wylewa siê przed ni¹ i za ni¹ wodê, aby ¿ycie p³ynê³o jej jak woda. Jest te¿ zwyczaj rzucania na nowo¿eñców zbo¿a, prosa, orzechów lub suszonych owoców, a obecnie cukierków i monet.

Nowo¿eñcy wchodz¹ do domu po bia³ym p³ótnie lub innej tkaninie. W rzadkich wypadkach zamiast p³ótna rozk³adaj¹ s³omê, po której wysiadaj¹c z wozu panna m³oda musi przejœæ. Gdy panna m³oda wysi¹dzie z wozu, witana jest przez teœciow¹, która trzyma dwa bochenki, mas³o, miód i owoce. Przekazuje je pannie m³odej, aby ta wesz³a do domu z plonem. Panna m³oda smaruje próg miodem i mas³em – symbolami urodzaju i dobroci. Wewn¹trz panna m³oda spogl¹da przez komin do góry albo g³ow¹ o niego uderza, aby dzieci mia³y czarne oczy; podaje siê jej ma³e dziecko, które obejmuje, ca³uje a nawet zmusza, by zap³aka³o.

W przesz³oœci du¿e znaczenie mia³o goveene – polega³o ono na zachowaniu milczenia przez pannê m³od¹ przy jej nowych krewnych. Trwa³o to a¿ do odwo³ania podczas obrzêdu ludowego zwanego proštavane.

Pierwsz¹ noc nowo¿eñcy spêdzaj¹ w osobnym pokoju, w którym ³ó¿ko przystrajaj¹ szwagierki, które ¿¹daj¹ od pana m³odego okupu. W wielu regionach przyjête jest pods³uchiwanie i wró¿enie o p³ci dziecka. W tym czasie mê¿czyŸni zbieraj¹ siê, siadaj¹ przy stole i tañcz¹ taniec zwany èukane na piper – t³uczenie pieprzu. Po zakoñczeniu tej czêœci wesela na pokaz wynosi siê œlubn¹ koszulê m³odej, a ka¿dy pozostawia jej pieni¹dze. Jako wyraz radoœci przygotowuje siê gor¹c¹, s³odzon¹ i barwion¹ na czerwono wódkê – obyczaj ten nazywa siê blaga rakija lub sladka rakija. Jeœli oka¿e siê, ¿e panna m³oda nie jest dziewic¹, wesele jest przerywane, goœcie opuszczaj¹ dom a kobziarz og³asza nieszczêœcie. Czasami pannê m³od¹ oddawano z powrotem rodzicom, a nawet publicznie hañbiono.

Zdejmowanie zas³ony i wieñca pannie m³odej dokonywane jest zazwyczaj w poniedzia³ek. W tym celu siada ona w ogrodzie pod drzewem owocowym albo pod krzakiem ró¿y. Zas³onê zdejmuje siê wa³kiem do ciasta – toèilk¹, a zdjêta zas³ona wrzucana jest na drzewo i tam pozostaje przez pewien czas.

Odprowadzanie m³odej do wody jest obyczajem powszechnym i ma miejsce pod koniec wesela. Niesie ona naczynia do wody, jeœli wodê bierze ze studni lub fontanny, wtedy okr¹¿a je trzy razy, k³ania siê, smaruje mas³em, wrzuca do wody proso, zbo¿e, chleb lub pieni¹dze i nabiera wodê. Zwykle musi to robiæ kilkakrotnie, co ma j¹ przyzwyczaiæ do pracy domowej.

Obrzêdy weselne maj¹ na celu przedstawienie dramatu m³odych, przejœcia w nieznane. Czêsto maj¹ one charakter zabiegów magicznych – zaplatanie czerwonych nitek, stosowanie zió³, czosnku, otaczanie panny m³odej dzieæmi, co ma jej zapewniæ p³odnoœæ. Stosunkowo niewiele jest elementów religijnych.

Na podstawie:
Christo Vakarelski: Etnografia Bu³garii. Kultura duchowa. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Wroc³aw 1965