Powrót do

Obyczaje weselne w Bułgarii

dodany: 07.04.2007 | autor: Katarzyna Kulik

Obrzędy weselne można podzielić na dwa etapy: związane z zaręczynami (godež) i związane z weselem (svatba).

Zaręczyny (godež) poprzedzone są wizytą posłańców w domu dziewczyny, którzy zasiadają przy ogniu i grzebią w nim, co jest znakiem celu wizyty. Jako wyraz aprobaty gospodarze mówią pomyślimy, natomiast gdy odmawiają, tłumaczą, że dziewczyna nie jest jeszcze gotowa.

Zaręczyny w wielu przypadkach nie dochodzą do skutku po jednym spotkaniu. Wyróżnia się malъk godež i goljam godež. Ustala się na nich warunki obu stron i wymienia dary – ozdoby dla narzeczonej, prezenty dla narzeczonego. Spotkania te są otwarte, przy muzyce i poczęstunku.

Zaręczyny mają charakter zabiegu magicznego – bukiet narzeczonej musi mieć nieparzystą ilość złotych monet; ojcowie łamią pitę nad głowami narzeczonych i dzielą między obecnych. Od pierwszego spotkania przy zaręczynach kawaler i panna są narzeczonymi i mogą spotykać się w ciągu dnia (w niektórych regionach nie mogli się widywać przed ślubem).

Wesele rozpoczyna się zaproszeniem gości – zapraszają szwagier i kawaler ze strony narzeczonego i dziewczęta ze strony narzeczonej. Zapraszający mają na ramionach ręczniki i noszą naczynia z winem i wódką, którymi częstują gości. Rzadko występuje zwyczaj zapraszania również obrazów świętych i trzech drzew owocowych.

Obrzędy ślubne rozpoczyna zakwaszanie ślubu – przesiewanie dużej ilości mąki, z której ugniata się chleb na dzień ślubu. Mąkę przesiewają szwagierki, a w zagniataniu ciasta udział bierze szwagier, który miesza ciasto świeżo ściętym kijem z nałożoną obrączką pana młodego. Mąkę przesiewa się osobno w obu domach nowożeńców. Oprócz zwyczajnego chleba wypieka się korowoje, ozdobione symbolicznymi figurkami, a w dniu zaręczyn – medenik.

Drugim elementem weselnym jest sztandar weselny, który przygotowują dziewczęta z białej albo czerwonej chusty, zawiązanej na pręcie, ozdobionej kwiatami, pozłoconej jabłkiem lub cebulą, czerwonymi nitkami i ziołami przeciw czarom. W Rodopach przygotowuje się ślubne drzewko – gałązkę sosnową lub świerkową, ozdobioną nitkami, wstążkami, żywymi kwiatami, jabłkami i pozłacanymi owocami. Przygotowują ją rówieśnice panny młodej. Wtyka się ją w bochenek chleba, nosi podczas ślubnych pochodów i stawia przed honorowymi osobami. Wianki zakładane nowożeńcom w cerkwi plecione są z gałązek winorośli lub drzew owocowych i zdobione kwiatami, czerwonymi nitkami i ziołami.

W przeddzień ślubu towarzyszki panny młodej rozplatają jej włosy, czeszą i znów zaplatają. Obrzędowi temu towarzyszy śpiewanie pieśni ludowych. Rzadko na weselu bułgarskim ma miejsce turecki zwyczaj farbowania paznokci na czerwono.

Analogicznie do splatania włosów panny młodej, istnieje zwyczaj golenia pana młodego – goli go kawaler lub szwagier, a zwyczaj ten odbywa się na podwórku przy muzyce. Włosy z brody chowa się, aby nie zabrał ich złodziej. Obyczaj ten oznacza koniec stanu kawalerskiego. Rzadko urządza się pożegnalny wieczór kawalerski. Podczas tego spotkania kawalerowie gniotą ciasto na piti, które pieką na ognisku. Podobny wieczór urządza się w domu panny młodej. Wówczas jej towarzyszki krążą wokół niej i śpiewają smutne pieśni.

Ubieranie panny młodej i zakładanie zasłony zakrywającej twarz to ostatnia troska o nią przed opuszczeniem domu. Ubiera się ją w najnowszy strój wraz ze wszystkimi ozdobami. Gdzieniegdzie zakłada się wieniec, który przypomina wysoką koronę lub ma formę aureoli. Najistotniejszy jest obrzęd przykrycia panny młodej czerwonym płótnem tak, by nic nie widziała i by zabezpieczyć ją przed spojrzeniem obcych ludzi. Zasłonę nakłada ceremonialnie kuma, zanim przyjdą uczestnicy ślubu i zabiorą młodą. Obecnie zasłonę zastępuje się tiulowym welonem, ale jeszcze do początku XX wieku w okolicach Sofii twarz panny młodej pokrywały cienkie warkoczyki ze srebrnymi monetami. Kiedy zabierają pannę młodą i zakładają jej zasłonę, lub kiedy żegna się ona ze swoją rodziną zazwyczaj płacze, co gdzieniegdzie należy nawet do obowiązku. Ślub cerkiewny odbywa się w cerkwi i towarzyszą mu różne obyczaje ludowe.

Po przybyciu do domu panny młodej uczestnicy wesela ze strony pana młodego (np. szwagier) muszą się o nią targować. Po wykupie panna młoda żegna się z rodzicami i domem ojca, a po wyjściu z domu wylewa się przed nią i za nią wodę, aby życie płynęło jej jak woda. Jest też zwyczaj rzucania na nowożeńców zboża, prosa, orzechów lub suszonych owoców, a obecnie cukierków i monet.

Nowożeńcy wchodzą do domu po białym płótnie lub innej tkaninie. W rzadkich wypadkach zamiast płótna rozkładają słomę, po której wysiadając z wozu panna młoda musi przejść. Gdy panna młoda wysiądzie z wozu, witana jest przez teściową, która trzyma dwa bochenki, masło, miód i owoce. Przekazuje je pannie młodej, aby ta weszła do domu z plonem. Panna młoda smaruje próg miodem i masłem – symbolami urodzaju i dobroci. Wewnątrz panna młoda spogląda przez komin do góry albo głową o niego uderza, aby dzieci miały czarne oczy; podaje się jej małe dziecko, które obejmuje, całuje a nawet zmusza, by zapłakało.

W przeszłości duże znaczenie miało goveene – polegało ono na zachowaniu milczenia przez pannę młodą przy jej nowych krewnych. Trwało to aż do odwołania podczas obrzędu ludowego zwanego proštavane.

Pierwszą noc nowożeńcy spędzają w osobnym pokoju, w którym łóżko przystrajają szwagierki, które żądają od pana młodego okupu. W wielu regionach przyjęte jest podsłuchiwanie i wróżenie o płci dziecka. W tym czasie mężczyźni zbierają się, siadają przy stole i tańczą taniec zwany čukane na piper – tłuczenie pieprzu. Po zakończeniu tej części wesela na pokaz wynosi się ślubną koszulę młodej, a każdy pozostawia jej pieniądze. Jako wyraz radości przygotowuje się gorącą, słodzoną i barwioną na czerwono wódkę – obyczaj ten nazywa się blaga rakija lub sladka rakija. Jeśli okaże się, że panna młoda nie jest dziewicą, wesele jest przerywane, goście opuszczają dom a kobziarz ogłasza nieszczęście. Czasami pannę młodą oddawano z powrotem rodzicom, a nawet publicznie hańbiono.

Zdejmowanie zasłony i wieńca pannie młodej dokonywane jest zazwyczaj w poniedziałek. W tym celu siada ona w ogrodzie pod drzewem owocowym albo pod krzakiem róży. Zasłonę zdejmuje się wałkiem do ciasta – točilką, a zdjęta zasłona wrzucana jest na drzewo i tam pozostaje przez pewien czas.

Odprowadzanie młodej do wody jest obyczajem powszechnym i ma miejsce pod koniec wesela. Niesie ona naczynia do wody, jeśli wodę bierze ze studni lub fontanny, wtedy okrąża je trzy razy, kłania się, smaruje masłem, wrzuca do wody proso, zboże, chleb lub pieniądze i nabiera wodę. Zwykle musi to robić kilkakrotnie, co ma ją przyzwyczaić do pracy domowej.

Obrzędy weselne mają na celu przedstawienie dramatu młodych, przejścia w nieznane. Często mają one charakter zabiegów magicznych – zaplatanie czerwonych nitek, stosowanie ziół, czosnku, otaczanie panny młodej dziećmi, co ma jej zapewnić płodność. Stosunkowo niewiele jest elementów religijnych.

Na podstawie:
Christo Vakarelski: Etnografia Bułgarii. Kultura duchowa. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Wrocław 1965