Krótki zarys historii s³oweñskiego filmu
dodany: 23.12.2005 | autor: Maša Guštin / t³um. Wiktor Janicki
W roku 1905, zaledwie dziesiêæ lat po projekcji ¿ywych obrazów braci Lumiere, adwokat Karol Grossmann z miejscowoœci Ljutomer nagra³ pierwsze dwa s³oweñskie dokumenty filmowe: Wyjœcie z koœcio³a (Odhod od maše) i Targ w ljutomerze (Sejem v ljutomerju). Rok póŸniej ten pionier filmu s³oweñskiego sfilmowa³ sceny z w³asnego ogrodu pod tytu³em W swoim ogrodzie (Na domaèem vrtu). Zapisy filmowe Grossmanna stanowi¹ pocz¹tek barwnej historii s³oweñskiego filmu.
W roku 1931 Janko Ravnikar nakrêci³ pierwszy s³oweñski film pe³nometra¿owy pod tytu³em W królestwie Z³otoroga (V kraljestvu Zlatoroga) wg. scenariusza Juša Kozaka, opiewaj¹cy piêkno s³oweñskich gór, w szczególnoœci alpejskiego szczytu Triglav. Siedem lat póŸniej powsta³ pierwszy film dŸwiêkowy Dni m³odzie¿y (Mladinski dnevi) Maria Foerstera, który udŸwiêkowi³ s³oweñski wynalazca i radiotechnik Rudi Omota. Film pokazuje zjazd i æwiczenia gimnastyczne katolickiej m³odzie¿y w Lublanie. Dopiero po roku 1945 do sieci kin, finansowanych przez Socjalistyczn¹ Republikê S³oweniê w ramach by³ej Jugos³awii, do³¹czy³y nowe instytucje, zajmuj¹ce siê pañstwow¹ dystrybucj¹ filmow¹ (Vesna Film, 1946), systematyczn¹ i planow¹ produkcj¹ filmow¹ (Triglav Film 1946), a w roku 1950 wraz z czasopismem Film rozpoczê³a siê – równie¿ dzia³alnoœæ publicystyczna. Pierwszy pe³nometra¿owy film dŸwiêkowy France Štiglica Na swojej ziemi (Na svoji zemlji 1948), nakrêcony w stylu filmu partyzanckiego, porusza³ temat wojny i rewolucji, przede wszystkim z punktu widzenia osobistych prze¿yæ. Podobny gatunek prezentuj¹ dwa póŸniejsze filmy: Dolina pokoju (Dolina miru 1956) Štiglica i Do zobaczenia na nastêpnej wojnie (Nasvidenje v naslednji vojni, 1980) Živojina Pavlovicia. W latach piêædziesi¹tych Jože Gale nakrêci³ pierwszy film m³odzie¿owy KEKEC (1951), rok póŸniej nagrodzony z³otym lwem na Festiwalu Filmowym w Wenecji. W roku 1953 František Èap stworzy³ pierwszy s³oweñski przebój filmowy Vesna, który w samej Lublanie obejrza³o 100 000 widzów. Lata szeœædziesi¹te to w s³oweñskiej kinematografii okres filmów autorskich. W roku 1961 powsta³y nowofalowy film Boštjana Hladnika Taniec w deszczu (Ples v dežju) i ekspresjonistyczna adaptacja powieœci Cirila Kosmaèa pt. Ballada o tr¹bce i ob³oku (Balada o trobenti in oblaku) France Štiglica. Rok 1967 to szczyt jugos³owiañskiej czarnej fali. Wtedy powsta³y modernistyczny film W papierowych samolotach (Na papirnatih avionih) Matjaža Klopèièa i Byki zamkowe (Grajski biki) Jože Pogaènika, Kinematografia s³oweñska lat szeœædziesi¹tych prze¿ywa³a tak¿e odrodzenie instytucjonalne: Lublana otrzyma³a kinotekê, zaczê³o wychodziæ czasopismo Ekran, na Akademii Sztuki Teatralnej powsta³ Wydzia³ Re¿yserii Filmowej i Telewizyjnej, w roku 1968 za³o¿ono S³oweñskie Archiwum Filmowe. Lata siedemdziesi¹te rozpoczê³y adaptacje filmowe dzie³ literatury s³oweñskiej, np. Czerwone k³osy (Rdeèe klasje 1970) Pavlovicia czy Na stoku (Na klancu 1971) Vojka Duletièa. Na fali ruchu hipisowskiego Hladnik podj¹³ temat wolnej mi³oœci w filmie Maskarada (Maškarada), który cenzura wys³a³a na pó³ki na ponad dziesiêæ lat. W latach osiemdziesi¹tych debiutowali re¿yserzy Karpo Godina i Franci Slak. O ile postmodernistyczna Tratwa meduzy (Splav meduze, 1980) Godiny by³a prób¹ rozproszonej dramaturgii z elementami spektaklu, o tyle Slak w Czasie kryzysu (Krizno obdobje, 1981) próbowa³ swych si³ w prymitywnym realizmie. W roku 1982 powsta³ tragikomiczny Czerwony boogie (Rdeèi boogie) Godiny, który miêdzy innymi stara³ siê zdemaskowaæ dzia³anie propagandy politycznej.
Po uzyskaniu niepodleg³oœci S³owenia przejê³a odpowiedzialnoœæ za subwencjonowanie czy (wspó³)finansowanie s³oweñskiej produkcji filmowej. W 1994 roku utworzono Fundusz Filmowy Republiki S³owenii, zapewniaj¹cy sta³e planowanie i dzia³alnoœæ produkcji filmowej oraz jej dofinansowanie z bud¿etu pañstwa. Dziêki filmom, które odnios³y sukces w kraju i zagranic¹, takim jak Carmen (1996) Metoda Pevca, Ekspres, (Ekspres 1997) Igora Šterka, Stereotyp (Stereotip 1998) Damjana Kozole i Na luzie (V leru 1999) Janeza Burgera, s³oweñski film znalaz³ swoje miejsce na mapie europejskiego i œwiatowego filmu. W nowym tysi¹cleciu wyraŸnie widoczny jest planowy rozwój kinematografii, który dla s³oweñskiego filmu oznacza przede wszystkim now¹ jakoœæ. W roku 2001 S³owenia sta³a siê pe³noprawnym cz³onkiem Euroimages, europejskiego funduszu wspieraj¹cego koprodukcje. We wrzeœniu tego samego roku Jan Cvitkoviè za film Chleb i mleko (Kruh in mleko) otrzyma³ lwa przysz³oœci. To by³ po filmie Kekec pierwszy wenecki lew w historii s³oweñskiej kinematografii. Równie¿ inne filmy re¿yserów m³odej generacji otrzyma³y w ostatnich latach wa¿ne nagrody na festiwalach krajowych i zagranicznych, np. film Maji Weiss Stra¿nik pogranicza (Varuh meje 2002), który na festiwalu w Berlinie zosta³ uznany za film najbardziej innowacyjny. W roku 2003 fabularny film krótkometra¿owy Stefana Arsenijevicia (A)torzija zdoby³ z³otego niedŸwiedzia na festiwalu w Berlinie, nagrodê Europejskiej Akademii Filmowej Prix UIP i by³ nominowany do nagrody Amerykañskiej Akademii Filmowej.
Historia filmu s³oweñskiego byæ mo¿e jest w pewnym sensie bardziej skomplikowana ni¿ historia kinematografii wielkich narodów … Mianowicie historie ma³ych kinematografii s¹ czêsto historiami konkretnych filmów, które tak¿e z punktu widzenia polityki autorskiej czy ustaleñ gatunkowych sk³adaj¹ siê raczej na mniejszy ni¿ wiêkszy dorobek, raczej na szereg ró¿nic ni¿ na zbiór podobieñstw i to zarówno pod wzglêdem ideowym jak i estetycznym. S³oweñski film w szczególny sposób lawirowa³ pomiêdzy polityk¹ a rozrywk¹, przemys³em a estetyk¹, ideologi¹ a sztuk¹. Silvan Furlan
|