Powrót do

Krótki zarys historii słoweńskiego filmu

dodany: 23.12.2005 | autor: Maša Guštin / tłum. Wiktor Janicki

W roku 1905, zaledwie dziesięć lat po projekcji żywych obrazów braci Lumiere, adwokat Karol Grossmann z miejscowości Ljutomer nagrał pierwsze dwa słoweńskie dokumenty filmowe: Wyjście z kościoła (Odhod od maše) i Targ w ljutomerze (Sejem v ljutomerju). Rok później ten pionier filmu słoweńskiego sfilmował sceny z własnego ogrodu pod tytułem W swoim ogrodzie (Na domačem vrtu). Zapisy filmowe Grossmanna stanowią początek barwnej historii słoweńskiego filmu.

W roku 1931 Janko Ravnikar nakręcił pierwszy słoweński film pełnometrażowy pod tytułem W królestwie Złotoroga (V kraljestvu Zlatoroga) wg. scenariusza Juša Kozaka, opiewający piękno słoweńskich gór, w szczególności alpejskiego szczytu Triglav. Siedem lat później powstał pierwszy film dźwiękowy Dni młodzieży (Mladinski dnevi) Maria Foerstera, który udźwiękowił słoweński wynalazca i radiotechnik Rudi Omota. Film pokazuje zjazd i ćwiczenia gimnastyczne katolickiej młodzieży w Lublanie. Dopiero po roku 1945 do sieci kin, finansowanych przez Socjalistyczną Republikę Słowenię w ramach byłej Jugosławii, dołączyły nowe instytucje, zajmujące się państwową dystrybucją filmową (Vesna Film, 1946), systematyczną i planową produkcją filmową (Triglav Film 1946), a w roku 1950 wraz z czasopismem Film rozpoczęła się – również działalność publicystyczna. Pierwszy pełnometrażowy film dźwiękowy France Štiglica Na swojej ziemi (Na svoji zemlji 1948), nakręcony w stylu filmu partyzanckiego, poruszał temat wojny i rewolucji, przede wszystkim z punktu widzenia osobistych przeżyć. Podobny gatunek prezentują dwa późniejsze filmy: Dolina pokoju (Dolina miru 1956) Štiglica i Do zobaczenia na następnej wojnie (Nasvidenje v naslednji vojni, 1980) Živojina Pavlovicia. W latach pięćdziesiątych Jože Gale nakręcił pierwszy film młodzieżowy KEKEC (1951), rok później nagrodzony złotym lwem na Festiwalu Filmowym w Wenecji. W roku 1953 František Čap stworzył pierwszy słoweński przebój filmowy Vesna, który w samej Lublanie obejrzało 100 000 widzów. Lata sześćdziesiąte to w słoweńskiej kinematografii okres filmów autorskich. W roku 1961 powstały nowofalowy film Boštjana Hladnika Taniec w deszczu (Ples v dežju) i ekspresjonistyczna adaptacja powieści Cirila Kosmača pt. Ballada o trąbce i obłoku (Balada o trobenti in oblaku) France Štiglica. Rok 1967 to szczyt jugosłowiańskiej czarnej fali. Wtedy powstały modernistyczny film W papierowych samolotach (Na papirnatih avionih) Matjaža Klopčiča i Byki zamkowe (Grajski biki) Jože Pogačnika, Kinematografia słoweńska lat sześćdziesiątych przeżywała także odrodzenie instytucjonalne: Lublana otrzymała kinotekę, zaczęło wychodzić czasopismo Ekran, na Akademii Sztuki Teatralnej powstał Wydział Reżyserii Filmowej i Telewizyjnej, w roku 1968 założono Słoweńskie Archiwum Filmowe. Lata siedemdziesiąte rozpoczęły adaptacje filmowe dzieł literatury słoweńskiej, np. Czerwone kłosy (Rdeče klasje 1970) Pavlovicia czy Na stoku (Na klancu 1971) Vojka Duletiča. Na fali ruchu hipisowskiego Hladnik podjął temat wolnej miłości w filmie Maskarada (Maškarada), który cenzura wysłała na półki na ponad dziesięć lat. W latach osiemdziesiątych debiutowali reżyserzy Karpo Godina i Franci Slak. O ile postmodernistyczna Tratwa meduzy (Splav meduze, 1980) Godiny była próbą rozproszonej dramaturgii z elementami spektaklu, o tyle Slak w Czasie kryzysu (Krizno obdobje, 1981) próbował swych sił w prymitywnym realizmie. W roku 1982 powstał tragikomiczny Czerwony boogie (Rdeči boogie) Godiny, który między innymi starał się zdemaskować działanie propagandy politycznej.

Po uzyskaniu niepodległości Słowenia przejęła odpowiedzialność za subwencjonowanie czy (współ)finansowanie słoweńskiej produkcji filmowej. W 1994 roku utworzono Fundusz Filmowy Republiki Słowenii, zapewniający stałe planowanie i działalność produkcji filmowej oraz jej dofinansowanie z budżetu państwa. Dzięki filmom, które odniosły sukces w kraju i zagranicą, takim jak Carmen (1996) Metoda Pevca, Ekspres, (Ekspres 1997) Igora Šterka, Stereotyp (Stereotip 1998) Damjana Kozole i Na luzie (V leru 1999) Janeza Burgera, słoweński film znalazł swoje miejsce na mapie europejskiego i światowego filmu. W nowym tysiącleciu wyraźnie widoczny jest planowy rozwój kinematografii, który dla słoweńskiego filmu oznacza przede wszystkim nową jakość. W roku 2001 Słowenia stała się pełnoprawnym członkiem Euroimages, europejskiego funduszu wspierającego koprodukcje. We wrześniu tego samego roku Jan Cvitkovič za film Chleb i mleko (Kruh in mleko) otrzymał lwa przyszłości. To był po filmie Kekec pierwszy wenecki lew w historii słoweńskiej kinematografii. Również inne filmy reżyserów młodej generacji otrzymały w ostatnich latach ważne nagrody na festiwalach krajowych i zagranicznych, np. film Maji Weiss Strażnik pogranicza (Varuh meje 2002), który na festiwalu w Berlinie został uznany za film najbardziej innowacyjny. W roku 2003 fabularny film krótkometrażowy Stefana Arsenijevicia (A)torzija zdobył złotego niedźwiedzia na festiwalu w Berlinie, nagrodę Europejskiej Akademii Filmowej Prix UIP i był nominowany do nagrody Amerykańskiej Akademii Filmowej.

Historia filmu słoweńskiego być może jest w pewnym sensie bardziej skomplikowana niż historia kinematografii wielkich narodów … Mianowicie historie małych kinematografii są często historiami konkretnych filmów, które także z punktu widzenia polityki autorskiej czy ustaleń gatunkowych składają się raczej na mniejszy niż większy dorobek, raczej na szereg różnic niż na zbiór podobieństw i to zarówno pod względem ideowym jak i estetycznym. Słoweński film w szczególny sposób lawirował pomiędzy polityką a rozrywką, przemysłem a estetyką, ideologią a sztuką. Silvan Furlan