Powrót do

Czeskie mity

dodany: 20.02.2005 | autor: Małgorzata Bienioszek

Problemy krajów Europy Środkowej to nie tylko zagadnienia polityczne i gospodarcze, ale także problemy związane z tożsamością poszczególnych narodów. Polacy wyjątkowo eksponują swoje zalety, czasem skłonni są też przyznać się do wad, ale faktem jest, że niewiele wiemy o tym, jak postrzegają siebie samych nasi najbliżsi sąsiedzi. Zdarza się, że poprzestajemy na stereotypach, czasem są to wręcz uprzedzenia.

Więc jak postrzegają siebie Czesi? Co jest dla nich symbolem i z czym się identyfikują? Podobnie jak Polacy, Czesi mówią o środku Europy, o tym, że leżąc między antyczną kulturą a germańskim żywiołem nie można było oprzeć się wpływom ich obu. Geograficzne położenie wpłynęło na to, że Czechy integrują elementy rzymskie, germańskie i słowiańskie. Można tutaj mówić o micie środka (mit w ujęciu, jakie zaproponował R. Barthes). Poczucie tożsamości jest na tych ziemiach silniejsze niż gdzie indziej, ponieważ Czesi zmuszeni byli świadomie odbudować swoją tradycję. Mit środka ma tutaj znaczenie ideologiczne.

Ciekawe jest tworzenie nowych mitów, ponieważ z jednej strony naród, który świadomie odbudowuje swoją kulturę, ma wrażenie, że stoi ponad ciągnące się od stuleci iluzje i mitologie. Z drugiej strony odrodzenie narodowe opierało się na tekstach sfałszowanych (falsyfikaty V. Hanki, J. Lindy, Z. Jandovej). Skoro przeszłość jest podrabiana i opracowywana w konkretnych celach, to nie ma szans na uwolnienie się od tworzenia mitologii i życia w jej obrębie. Inną kwestią jest, że Czesi potrafią o tym mówić, nierzadko ironicznie.

Kolejnym mitem, który funkcjonuje w czeskim narodzie, jest mit czeskiego języka. Narodowe odrodzenie pozostawiło świadomość, że język jest bardzo ważny, że integruje ludzi, tworzy naród. Czesi są dumni ze swojego języka i jako nieliczni próbują opierać się przed napływem obcych słów. Ale i tu pojawia się druga strona i wielki podział na Czechy i Morawy, na standard i substandard języka. Więc czy potęga języka jest niekwestionowana? Podobnie jak w Polsce, okres socjalizmu przyczynił się do wzmocnienia symboli narodowych. Odżyły legendy o górze Blanik, o Przemyśle Oraczu, historie o Žižce i Masaryku. Wszystko, co łączyło się z czeskością nabierało szczególnego znaczenia. Kiedy powstała rzeźba Stanislava Rolinka - jaskinia w Blaniku z rycerzami, na czele których stał T.G. Masaryk 10-cio metrowej wielkości, od razu władze zdemontowały tę rzeźbę, pozostawiając tylko buty Masaryka . Te ogromne buty mówiły same za siebie i ludzie dobrze wiedzieli, jak interpretować to dzieło. Poprzedni ustrój pozostawił więcej takich pustych miejsc, które znaczyły więcej, niż gdyby były zapełnione. Przykładem może być miejsce w Pradze, gdzie stał potężnej wielkości pomnik Stalina. Cokolwiek postawi się w tym miejscu, będzie ono odbierane przez pryzmat tego, co stało tam wcześniej. Gdyby jednak pozostawić to miejsce puste, będzie tak samo przypominało poprzedni monument.

Innym znakiem, symbolem, który powstał w tamtym czasie jest postać A. Dubčeka. Symbol praskiej wiosny i socjalizmu z ludzką twarzą.

Podobnie do historii przeszły słowa premiera Milana Uhde, które wygłosił w przemówieniu noworocznym w 1993 roku: Jest to proces semiozy, który dokonuje się na naszych oczach. Wszystko to znaczy.

Socjalizm pozostawił po sobie w Czechach jeszcze coś - kompleksy. Są one dobrze znane także Polakom. Poczucie, że jest się małym i biednym krajem, prowincjonalnym i wyizolowanym. Kłóci się to z tezą o środku Europy, ale istnieje całkiem silnie w świadomości ludzi. Niedawno mogliśmy się przekonać o tym przy okazji dyskusji o Unii Europejskiej. Z jednej strony jest poczucie własnej, wartościowej tożsamości, z drugiej poczucie słabości, tego, że to jednak nie środek Europy, a potrzeba powrotu do niej (po 1989 roku), a nawet potrzeba dogonienia jej. Więc czy naprawdę Czesi tak bardzo różnią się od nas? Odmienne legendy i tradycyjne mity należą do historii każdego państwa. Różnią się one od naszych, ale trzeba przyznać, że w tworzeniu nowych mitologii jesteśmy wszyscy tacy sami.

Bibliografia:
V. Macura, Masarykovy boty a jiné sami(o)fejetony, Praha 1993.
V. Macura, Český sen, Praha 1998.
R. Barthes, Mit i znak, Warszawa 1970.
M. Bobrowska, Kategoria Europy w kulturach słowiańskich, W-wa 92