Powrót do

Kulturowe i duchowe dziedzictwo marenberskiego zakonu dominikanek na ziemiach słoweńskich

dodany: 01.03.2002 | autor: Katarzyna Goraus

Chrześcijaństwo od początku swojego istnienia umożliwiało kobietom poświęcenie swego życia Bogu, wynosząc na ołtarze ascetki, dziewice, męczennice za wiarę. W celu umożliwienia pełniejszego zespolenia z Bogiem zaczęły powstawać instytuty zakonne czyli zatwierdzone przez władzę kościelną zorganizowane wspólnoty życia mężczyzn i kobiet, którzy w odpowiedzi na specjalne powołanie Boże, odchodzili od zwykłych warunków życia świeckiego, aby w zamknięciu przed światem i tym wszystkim co na tym świecie złe, mogli napełniać się dobrem i łaską w pobliżu Boga. A także kierowani miłością do Niego, poświęcić się Mu całkowicie poprzez modlitwę, wyrzeczenia i różne formy służby ludziom, Kościołowi i światu.

Żeńskie zgromadzenia zakonne do XIII w. powstawały w oparciu o reguły zakonów męskich jak np. benedyktynki, dominikanki, klaryski. Były często nazywane drugimi zakonami. W późniejszym okresie zakony żeńskie zakładane były również niezależnie od męskich i tworzyły własne reguły. Jednak zawsze najważniejszym warunkiem dla życia zakonnego było powołanie - odnajdywanie w sobie tego subiektywnego, odczuwanego przez siebie wymiaru powołania do pójścia śladami Boga. Żeńskie klasztory były miejscami modlitwy, medytacji oraz kulturowej i społecznej działalności. Apostolstwo sióstr polegało nie tylko na wykonywaniu funkcji społecznych służących okolicznym mieszkańcom, lecz również na dawaniu świadectwa życia poświęconego Bogu, ożywionego miłością do Niego, modlitwą i pokutą.

W czasach średniowiecza na ziemiach słoweńskich powstały trzy żeńskie wspólnoty dominikanek, a mianowicie klasztor w Studenicach, klasztor w Velesovem koło Kamnika,oraz w Marenbergu - miejscowość położona w Drawskiej dolinie. Klasztor w Marenbergu należał do najstarszych i najważniejszych pod względem gospodarczym i kulturowym instytucji kościelnych na terytorium dzisiejszej północno - wschodniej Słowenii. Założony został w 1251 r. przez bardzo wpływowego arystokratę Zygfryda Marenberskiego, pozostającego w ścisłych związkach zarówno z władzą świecką jak i kościelną, która za jego czasów odegrała decydującą rolę w historii ziem słoweńskich. Zygfryd Marenberski i jego matka Gizela założyli zakon sióstr, żyjących na podstawie reguł św. Augustyna i zgodnie z prawami dominikańskiego porządku, którego naczelnym zadaniem jest naśladownictwo przykładu ubogiego życia i sposobu nauczania Chrystusa i Apostołów. Św. Tomasz z Akwinu ujął to powołanie w formule: Contemplata aliis tradere co oznacza przekazywać innym owoce modlitewnego spotkania z Bogiem. Takie powołanie wymaga harmonijnego zespolenia stylu życia, modlitwy, poznawania prawdy Bożej i nauczania.

Ze wspólnoty dominikanek wywodzi się jedna z najwspanialszych średniowiecznych sióstr, a mianowicie św. Katarzyna z Sieny (1347-1380), która była we wszystkim wierną i umiłowaną córką św. Dominika, a jej nauczanie duchowe było głębokie doktrynalnie i naprawdę scholastyczne. Św. Katarzyna z Sieny była podobnie jak jej duchowny ojciec św. Dominik, apostołką kontemplatywną. Na koniec XIV w. przypada okres największego rozkwitu marenberskiego klasztoru dominikanek, kiedy to umocnił on już swoje materialne i duchowe położenie, na terytorium ówczesnej Słowenii. Niestety wiek XV zesłał na Drawską dolinę czas niepokojów spowodowanych w głównej mierze społecznymi niesnaskami pomiędzy szlachtą i arystokracją. Druga połowa XV wieku to początek wielokrotnych grabieżczych najazdów tureckich i bezlitosnego pustoszenia ziem i zasobów klasztornych. Jednak mimo tak burzliwych czasów i niesprzyjających okoliczności społecznych, marenberskie dominikanki nie zrezygnowały ze swego duchowego posłannictwa. Wzorem św. Katarzyny z Sieny, która nie tylko modlitwą i słowem wyrażała swe zatroskanie o zbawienie świata, ale też niosła bezinteresowną pomoc chorym i cierpiącym. Zakonnice z marenberskiego klasztoru nie zważając na grożące niebezpieczeństwa również starały się podejmować głoszenie Chrystusowej Prawdy popartej czynem miłości bliźniego. Na szczególną uwagę zasługuje ich dobroczynna i medyczna działalność, która niewątpliwie rozwijała się dzięki powstaniu klasztornej apteki, w której siostry przygotowywały leki, ratujące zdrowie i życie nie tylko współmieszkanek klasztoru, a także okolicznej ludności. Ogromny wkład w powstanie i sprawne funkcjonowanie klasztornej apteki miała siostra Maria Suzana Andrian i jej następczyni Katarzyna Suzana Grotta. Klasztorna kronika przytacza, że w 1679 r. w trakcie szalejącej epidemii dżumy, która dziesiątkowała słoweńską ludność, klasztor w Marenbergu zapewniał żywność, odpowiednią opiekę medyczną oraz lekarstwa. Zajmował się również przygotowaniem godziwych pochówków. Swoją ofiarnością marenberskie siostry dały dowód, że istotą doskonałości chrześcijańskiej powinna być miłość do Boga i bliźniego. Jeśli chodzi o działalność charytatywną to najpełniej rozwijała się ona w przyklasztornej portierni, gdzie najbardziej potrzebujący otrzymywali pomoc w postaci datków pieniężnych lub żywności. Przed portiernią znajdowało się także specjalne miejsce, gdzie najbiedniejsi mogli spożywać swój codzienny posiłek. Ponieważ klasztor w Marenbergu zaliczany był do bogatszych instytucji zakonnych, mógł w pełni rozwijać wyżej wymienione formy działalności charytatywnej, udoskonalając tym samym swoje zakonne reguły. Dominikanki podobnie jak inne wspólnoty zakonne, zajmowały się również przepisywaniem starych ksiąg jak i pisaniem kronik, które dokumentowały ich szeroką działalność oraz ukazywały codzienne życie sióstr. O książkowym bogactwie marenberskiego klasztoru wiemy jedynie z zachowanych rękopisów oraz nielicznych wzmianek historycznych. Zachowane przedmioty i materiał książkowy nie odzwierciedlają w pełni duchowego i materialnego dorobku klasztoru przez stulecia gromadzonego przez poprzedniczki sióstr, albowiem klasztor wielokrotnie ucierpiał z powodu pożarów i najazdów tureckich. Jednak nie ma wątpliwości, że marenberskie dominikanki zajmowały się przepisywaniem tekstów o czym świadczą liczne rękopisy pochodzące z XVII i XVIII wieku, niestety ich autorki pozostały anonimowe. Najstarszy zachowany rękopis pochodzi z XV wieku, jest to niemiecki psałterz z brakującym zakończeniem, który ze względu na swoją treść przyciągnął uwagę historyków literatury. Z tamtego okresu pochodzi także pieśń pochwalna ku czci Przenajświętszej Trójcy. Ze względu na zawartość treściową bardziej drogocenna od rękopisów jest kronika klasztorna Marenbergerischer Lűst Garthen, którą w latach 1686-1712 pisała nieznana z imienia i nazwiska marenberska siostra. Wiadomo jedynie, że w 1704 roku nie miała jeszcze sześćdziesięciu lat i, że bardzo uskarżała się na swoje czasy, które jej zdaniem zmieniały się na gorsze co udowadniała mówiąc między innymi, że: wszystkie kobiety nosiły drogocenne ubrania i nie można było już odróżnić mieszczanki od szlachcianki Te słowa wskazują również na szlachecki stan anonimowej autorki kroniki, której głównym celem było wznoszenie bożej chwały, jak i to, aby siostry znalazły w jej dziele słowa duchowego pocieszenia. Wraz z wynalezieniem druku w połowie XV wieku klasztor marenberski powiększył także swoją bibliotekę o nową literaturę, na której wychowało się całe pokolenie słoweńskich dziewcząt. Z inwentarzowych spisów wynika, że książki zakonnic jak i rękopisy były przechowywane nie tylko w bibliotece, lecz także w innych miejscach klasztoru. Rytualne księgi służące do codziennych obrzędów kościelnych miały swoje miejsce w zakrystii lub na chórze. Były to między innymi dwie ogromne księgi bractwa św. Józefa, sześć mszałów i sześć ksiąg służących obrzędom śpiewania pieśni chorałowych. Niestety w 1780 roku pożar zniszczył ogromną część kulturowego i duchowego dorobku marenberskich dominikanek. Zachowane teksty wskazują iż siostry wykazywały się licznymi ręcznymi umiejętnościami, wśród których możemy wymienić szycie szat liturgicznych oraz produkcje świec. W 1703 roku za sprawą ówczesnej przeoryszy klasztoru Katarzyny Suzany Grotty nauczyły się również sztuki introligatorskiej. Marenberski zakon dominikanek odegrał ogromną rolę w procesie ukształtowania życia gospodarczego i duchowego w obrębie Drawskiej doliny jak i na szerszym terytorium słoweńskiej Karyntii i Styrii, już od momentu swojego powstania w XIII wieku, aż do likwidacji za czasów panowania Józefa II w 1782 roku. Założyciel zakonu jak i cała rodzina Marenberska włożyli ogromny wkład w jego rozwój. Dzięki czemu stał on się jedną z ważniejszych pod względem duchowym i gospodarczym instytucją wśród innych klasztorów na ziemi styryjskiej. Przez stulecia wykształciła ona ogromną liczbę dziewcząt, które albo opuszczały klasztorne mury powracając do życia świeckiego, albo zostawały zakonnicami, dzięki czemu zyskiwały dodatkowe wykształcenie, ucząc się między innymi śpiewu oraz łaciny, która była podstawowym językiem liturgicznym. Zakon marenberski był jednym z nielicznych żeńskich środków kształcenia w Styrii i Karyntii. Zachowanym świadectwem duchowej, kształcącej oraz społecznej działalności zakonu dominikanek na ziemiach słoweńskich jest kronika Marenbergerischer Lűst Garthen. Jej tekst dowodzi, że dominikanki intensywnie zajmowały się komponowaniem muzyki sakralnej, kształciły śpiew chorałowy, grały na wielu instrumentach. O piśmienniczej działalności sióstr świadczą jedynie zachowane rękopisy z XVII i XVIII wieku, które do dziś przechowywane są w uniwersyteckiej bibliotece w Grazu. Marenberskie siostry pielęgnowały w sobie całkowite oddanie się Bogu przez śluby zakonne: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, troszczyły się o modlitewną, najbardziej osobową, intymną więź z Chrystusem, a także podejmowały się kontynuacji dzieła, które Jezus zapoczątkował na ziemi - nazywa się to ogólnie apostolstwem, czyli mówiąc językiem dominikańskiej duchowości: troską o zbawienie siebie i innych. Charytatywna i głęboko społeczna działalność marenberskich dominikanek, ich troska o oświatę zwłaszcza biednych środowisk wiejskich, bezgraniczne oddanie w niesieniu pomocy chorym i potrzebującym jest świadectwem głębokiego zrozumienia stwierdzenia, że wiara bez uczynków jest martwa.

Klasztory odegrały i nadal odgrywają bardzo ważną rolę w wychowaniu ludzi i całych społeczeństw. One to wykształciły i zachowały od zagrożeń Europę, będąc nie tylko miejscami modlitwy, ale także siedzibami nauki i sztuki, gdzie przepisywano stare księgi tzw. skryptoria z łacińskiego scribere-pisać, tworzono nowe biblioteki, gdzie istniały pracownie malarstwa, rzeźby, gdzie nauczano szeregu umiejętności praktycznych, rzemieślniczych, gdzie kształcono specjalistów w różnych dziedzinach wiedzy. Podczas wojen i powstań były miejscem schronienia i ocalenia, punktem pomocy lekarskiej i innej, a w czasach pokoju i sprzyjających okoliczności wyrastały jako ośrodki rozmaitej twórczej pracy, a nade wszystko jako miejsca, gdzie ludzie poszukują i znajdują Boga.