Powrót do

Czerwonych wisienek czar

dodany: 23.03.2005 | autor: Karol Marek, Michał Łyszczarz

Wydawałoby się, że szesnaście lat po Aksamitnej Rewolucji i obaleniu władzy komunistów w Czechosłowacji, partia mająca w swej nazwie komunizm nie ma racji bytu. Nic bardziej mylnego. Słynny czeski pragmatyzm także w sferze polityki odcisnął swe piętno, czasy się zmieniły, ale partia pozostała. Komuniści potrafili dostosować się do nowych, demokratycznych reguł funkcjonowania, ich sprzymierzeńcem stało się to, co w gospodarce rynkowej jest nieuchronne, nierówności społeczne.

Po początkowym zachwycie przemianami gospodarczymi i bezbolesną, w porównaniu chociażby z Polską, transformacją, nastały czasy kryzysu. Kryzysu, którego skutki odczuli nie tyle ludzie starzy, żyjący z wypracowanych w okresie socjalizmu pokaźnych emerytur, ale przede wszystkim młodzi, wielodzietne rodziny robotnicze. Dla nich nastanie gospodarki rynkowej oznaczało obniżkę płac, likwidację przywilejów pracowniczych, koniec osłony socjalnej. To była cena transformacji, którą musieli ponieść. Bez perspektyw i pomocy ze strony państwa. Skutkiem tego było obniżenie standardu życia i konieczność szukania nowych źródeł zarobkowania, przekwalifikowania się.

Koszty przemian rynkowych umożliwiły przetrwanie partii komunistycznej, baza społeczna popierająca dawny niedemokratyczny, ale dający względną stabilizację i dobrobyt system, istniała nadal. Partia nie jest już tak liczna jak kiedyś, przestała być masową, stała się reprezentacją ludzi pokrzywdzonych, tych, którym demokracja wiele obiecała, ale niewiele dała. Dawna partia komunistyczna sprzed 1989 roku skupiała ludzi wszystkich klas i warstw społecznych. Podobnie jak w innych bratnich demoludach, członkami Komunistycznej Partii Czech (KSČ) byli nie tylko robotnicy- podstawowa siła kolektywu partyjnego, ale także chłopi i miejska inteligencja.

Dzisiaj aktywiści komunistyczni to głównie część starych działaczy niższego szczebla, nieskompromitowanych działalnością w czechosłowackim aparacie bezpieczeństwa, robotnicy oraz przejawiająca (zgodnie ze światowym trendem) coraz większy entuzjazm radykalnie lewicowa młodzież.

KSČM powstała jako kontynuatorka Komunistycznej Partii Czech (KSČ), została utworzona 31 marca 1990 roku. Przez 15 lat dotychczasowego działania z partii odeszła część działaczy. Powodami tej decyzji były zmiany na mapie politycznej- rozpad Czechosłowacji i tworzenie struktur partii komunistycznej na Słowacji, a także czynniki osobiste i programowe, przejawiające się w waśniach między politykami reprezentującymi różne frakcje w ramach KSČM.

Jest rzeczą niezwykle ciekawą, że KSČM stara się nie popadać w zbytni radykalizm. Politycy komunistyczni uważają się za prawdziwą lewicę, będącą blisko ludzkich spraw. W teoretycznym schemacie czeskiej sceny politycznej sytuują się zdecydowanie na lewo od centrolewicowych socjaldemokratów (ČSSD), ale na prawo od skrajnie lewicowej Komunistycznej Partii Czechosłowacji (wcześniej występującej pod szyldem Partii Czechosłowackich Komunistów).

Przewodniczącym partii jest Miroslav Grebeníček, który piastuje swą funkcję od 1992 roku. Najwyższym organem jest Zjazd, czyli zgromadzenie delegatów organizacji terenowych. Między Zjazdami najwyższą władzą jest Rada Centralna.

W materiałach dotyczących partii próżno szukać akcentów znanych ze słusznie minionych czasów, choć nie wypiera się swoich marksistowskich inspiracji. KSČM przedstawia się jako partia demokratyczna, otwarta na dialog z innymi partiami. Za jeden z głównych celów uznaje budowę społeczeństwa obywatelskiego, aby obywatele mieli prawo decydować i wpływać na rozwój społeczny nie tylko raz na cztery lata przy urnie wyborczej. W tym przedsięwzięciu chcą współpracować z różnymi organizacjami pozarządowymi. Ponadto podkreślona jest konieczność budowy społeczeństwa socjalistycznego, rozumianego jako swoboda i równość szans. Program proponowany przez komunistów zawiera charakterystyczne dla partii lewicowych elementy. Podstawowym problemem jest oczywiście troska o ludzi pracy. Walkę z bezrobociem chcą oni prowadzić głównie poprzez roboty publiczne (budowę mieszkań komunalnych i gminnej infrastruktury), a także inwestycje proekologiczne. Postulowane jest również skrócenie czasu zatrudnienia, czyli dzielenie się pracą, tak aby wzrosła ilość miejsc pracy. Rolą państwa jest opracowanie i koordynacja szczegółowego planu walki z bezrobociem.

Etatyzm postulowany przez KSČM opiera się także na wspieraniu polityki mieszkaniowej. Ważne jest nie tylko samo posiadanie mieszkania, ale przede wszystkim zapewnienie odpowiedniego wyposażenia. Dlatego partia proponuje określić minimalny standard mieszkań gwarantowany przez państwo.

Służba zdrowia ma pozostać bezpłatna. Za niedopuszczalne uważają komuniści wprowadzanie jakichkolwiek mechanizmów rynkowych do systemu ochrony zdrowia. Młodzi mogą liczyć na pomoc państwa, na przykład przy zakupie mieszkania czy wyprawki dla nowo narodzonego dziecka. Natomiast ludzie w podeszłym wieku na godziwe emerytury, które opierać się będą na solidaryzmie społecznym i generacyjnym.

Powinno się, zdaniem KSČM, zwiększać udział podatków bezpośrednich, które mają zapewnić bardziej sprawiedliwe rozłożenie obciążeń fiskalnych.

Komuniści protestują przeciwko wyprzedaży majątku narodowego i gwałtownej prywatyzacji, która w Czechach, pod postacią słynnej kuponówki, była okazją do licznych nadużyć i korupcji. Nie bez racji KSČM twierdzi, że jedynie prawidłowe zarządzanie przedsiębiorstwami państwowymi może zapewnić im rentowność.

Szczególną ochroną partia chce objąć mieszkańców wsi. Zdając sobie sprawę ze specyfiki rolnictwa, chce wprowadzić politykę zapewniającą chłopom rentowność produkcji. Ma ona współgrać z programami rolnymi Unii Europejskiej. W rolnictwie planowane jest zachowanie trzech różnych typów własności: państwowej, spółdzielczej i prywatnej.

W polityce zagranicznej komuniści nie chcą ograniczać się do wyboru: USA lub Unia Europejska. Oprócz współpracy z dwiema potęgami światowej polityki i gospodarki, KSČM postuluje rozszerzenie kontaktów także na inne kraje. Ważną rolę przewidują komuniści dla ONZ, organizacji mającej zapewnić pokój. Unia Europejska traktowana jest jako ważne ugrupowanie, mogące zapewnić Republice Czeskiej nowe szanse i możliwości. Unia Europejska nie jest pozbawiona jednak wad, krytykują ją za zbytnią biurokrację i nieporadność instytucjonalną.

Ważnym elementem programu jest również krytyka unilateralnej polityki amerykańskiej, przejawiającej się w zagrażających światowemu pokojowi działaniach konserwatywnej administracji George'a W. Bush'a. KSČM akcentuje rolę współpracy międzynarodowej i internacjonalizmu. Podkreśla pozytywne skutki upadku ZSRR, jako drogi do rozpoczęcia prawdziwie demokratycznej i partnerskiej współpracy pomiędzy partiami komunistycznymi na świecie, w sytuacji gdy żadna partia nie ma monopolu na prawdę. KSČM ma kontakty z ok. 200 partiami komunistycznymi w wielu krajach: w Europie, Ameryce Łacińskiej, Afryce i Azji. Jak sami przyznają, ich jedynym ograniczeniem są skromne środki finansowe.

Komuniści chcą budować tzw. społeczeństwo obywatelskie, czyli tworzyć warunki dla możliwie szerokiego udziału obywateli w życiu publicznym. Szczególne miejsce zajmuje w tym procesie młodzież. Sama KSČM stara się dawać przykład i umieszcza na swoich listach wyborczych wielu młodych ludzi. Planowane jest również zachęcenie imigrantów do aktywnego uczestnictwa w procesach społecznych, gospodarczych i politycznych zachodzących w ČR.

Promowanie wartości niematerialnych i kultury uważane jest za ważną rolę państwa. KSČM zdecydowanie przeciwstawia się komercjalizacji i amerykanizacji kultury. Kultura nie może być dostępna tylko dla elit. Ważny jest również pluralizm w kulturze, to znaczy, że należy unikać wszelkiego ideologizowania kultury i głoszenia jedynie słusznych prawd. KSČM zdecydowanie opowiada się za neutralnością światopoglądową państwa i postuluje walkę z uprzywilejowaną pozycją dla jakiegokolwiek związku religijnego.

Nauka powinna być bezpłatna, finansowana z podatków. Edukacja nie może być traktowana jak towar. W ramach upowszechnienia dostępu do edukacji KSČM postuluje wprowadzić bezpłatne, wypożyczane uczniom, podręczniki i pomoce naukowe. Otwarcie na świat ma umożliwić powszechny dostęp do internetu. Komuniści uważają to za szczególnie ważne w okresie formowania się społeczeństwa informacyjnego.

Kolejną dziedziną znajdującą się w zainteresowaniu komunistów jest ekologia. Celem jest ochrona skarbów przyrody, zarówno dla obecnie żyjących, jak i przyszłych pokoleń. W swojej pracy nad polepszeniem stanu środowiska naturalnego liczą na współpracę z Unią Europejską. Do szczegółowych planów należy rozpoczęcie działań zmierzających do prawidłowego gospodarowania odpadami (szczególnie surowcami wtórnymi), a także rozwój ekologicznych środków transportu.

Globalizacja oceniana jest jako proces obiektywny, związany z rozwojem sił wytwórczych i specjalizacją w gospodarce. Dostrzegając jej pozytywne aspekty, KSČM zauważa, że w warunkach dominujących stosunków kapitalistycznych, globalizacja ma imperialistyczny i eksploatatorski charakter. Szczególne zagrożenie widzi w istnieniu i działalności krótkoterminowego kapitału spekulacyjnego. Rozwiązanie tego problemu komuniści upatrują w opodatkowaniu obrotów spekulacyjnych (tzw. podatek Tobina). Postulowane jest również zwiększenie roli państw w rozwiązywaniu ponadnarodowych problemów społecznych.

Elektorat KSČM jest względnie stabilny. W wyborach partia ta zdobywa regularnie w granicach 15 % głosów. Świadczy to z jednej strony o dużej wyrazistości programowej i zdyscyplinowaniu elektoratu, z drugiej jednak wskazuje na ograniczoną możliwość pozyskiwania nowych wyborców. Zasadą jest nieszacowanie KSČM w sondażach przedwyborczych, czego wynikiem są niespodzianki przy urnach i zaskakująco dobre wyniki partii. Podobny efekt swego czasu mogliśmy obserwować w Polsce, w stosunku do Samoobrony Andrzeja Leppera, której także nikt nie dawał szans na sukces wyborczy.

W ostatnich wyborach regionalnych (w listopadzie 2004) komunistom udało się pokonać swego głównego rywala, przeżywającą kryzys tożsamości, partię socjaldemokratyczną (ČSSD). KSČM zdobyła 19,68 %, a socjaldemokraci zaledwie 14,03 %. Pomimo to w Czechach nadal pokutuje pogląd, że nie wypada publicznie przyznawać się do popierania KSČM, kojarzonej z poprzednim, niedemokratycznym ustrojem.

Komunistyczna Partia Czech i Moraw (KSČM), której symbolem są dwie czerwone wisienki, może być przez niektórych traktowana jako polityczny folklor i ciekawostka. Nie zmienia to jednak faktu, że KSČM jest liczącym się podmiotem na czeskiej scenie politycznej i jedną z najsilniejszych, najsprawniej działających partii komunistycznych na świecie.