Powrót do

Ani kroku bez Gottlandu! (rzecz o książce Gottland i jej autorze – Mariuszu Szczygle)

dodany: 22.02.2007 | autor: Barbara Grządziel

Kiedy będzie miał osiemdziesiąt osiem lat, spytam jego amerykańską sekretarkę, czy mogę mu zadać jakieś pytania. – Tak – odpowiada. – Najlepiej, aby to pytanie było jedno i aby było ważne. Piszę e-mail: Szanowny Panie Bata, jak żyć?

Gdy 13 listopada polecono mi włączyć radiową trójkę – bo jest audycja o Czechach i promocja książki Gottland - nie sądziłam, że tak właśnie zacznie się moja podróż w głąb wspaniałej literatury.

Mariusza Szczygła wszyscy znamy z telewizji, każdy go kojarzy z programem Na każdy temat, mało kto przypuszczał, że może stać się czechofilem. Sama mama koleżanki reportera była w szoku – Mariusz? On? Taki miły? A nie wyglądał!. Gottland dostałam przez przypadek – w ramach prezentu, który sama sobie kupiłam – w sklepie brakło szali w modnym czerwonym kolorze, drugim typem na prezent był Gottland. Myślę, że to było cudowne zrządzenie losu. W Gottlandzie jestem absolutnie zakochana. Jest to zbiór opowieści z czeskiej historii, opowieści o konkretnych jednostkach, historie ludzkiego życia. Szczygieł mówi, że nie czuje się specjalistą od Czech, ale od ludzi i pojedynczych historii. Na spotkaniu zorganizowanym przez bytomską Kronikę opowiadał, że nie jest to książka o Czechach, ale o ludziach – kraj naszych południowych sąsiadów stanowi dla tych historii jedynie tło.

Miłość Szczygła do Czech zaczęła się od wywiadu, który miał przeprowadzić z Heleną Vondračkową dla magazynu Viva!, było to pięć lat temu. Poznał wtedy historię Marty Kubišovej, którą opisuje w swym zbiorku. Jego fascynacja zaczęła się od języka, później zachwycił się Pragą. Szczygieł napisał kawał dobrej literatury, jednak po spotkaniu z nim pozostał mi pewien niesmak. Jak każdy showman próbował zabawiać słuchaczy andegdotkami, jednak nie wymyślał nic nowego, cytował po prostu to, co napisał, każdy żart rzucony z jego strony został już opublikowany w Gottlandzie (Ba! Czasem czytając Gottland miałam wrażenie, że podkrada myśli Kunderze!), opowiadając na spotkaniu o Vondračkowej (nie poświęcił jej osobnego reportażu w swej książce) cytował znów siebie, a konkretniej historię, którą opisał na swej stronie internetowej. Reporter na pytanie, czy podobają mu się też inne miasta, poza kosmopolityczną Pragą, odpowiedział, że tak, że kocha całe Czechy, jednak w swej wypowiedzi nie wymienił ani jednego miasta poza Pragą... Jednak to co stworzył, czyli Gottland, to naprawdę kawał dobrej literatury i myślę, że ci, którzy nie mieli okazji się spotkać z panem Szczygłem, nie będą czuli tego niesmaku, który każe mi krytycznie podchodzić do autora i nie pozwala w pełni cieszyć się jego dziełem.

Początkowo książka miała nosić tytuł Życie jest mężczyzną, jako parafraza piosenki Kubišowej; jednak widnieje na niej Gottland. Czechy to jak wiadomo kraj ateistów, dla nich jedynym bogiem (według Szczygła) jest Karel Gott, który dorobił się własnego muzeum pod Pragą (http://www.gottland.cz/). Gottland to zbiór opowieści nieco smutnych, sam Szczygieł pisząc je znajdował się w nieciekawym okresie swojego życia, przez co historie te mają takie zabarwienie. Za niedługo książka zostanie wydana w Czechach, jak mówi autor – będzie to dla nich ciekawe spojrzenie na swój kraj, gdyż Czesi przez humor zabijają wszystko co smutne, tutaj opowieści są lekko tragiczne i to pozwoli im spojrzeć inaczej.

Gottland to zbiór szesnastu opowiadań różnej długości, szesnastu historii różnych czeskich postaci, m.in. opowieść o Tomaszu Bacie, prawdziwym geniuszu swoich czasów, który wybudował prawdziwe imperium w Zlinie; jest także historia Lidy Barovej – czeskiej femme fatale okresu II wojny światowej. Szczygieł najbardziej dumny był z reportażu o Otokarze Švecu – projektancie i budowniczym największego pomnika Stalina na świecie, w Czechach jego osobie poświęcono mało uwagi, czy też w ogóle jej nie poświęcono, dlatego też historia ta jest taka cenna. Rewelacyjnym dla mnie tekstem jest reportaż Film się musi kręcić – opowieść o dwóch, początkowo nie mających ze sobą nic wspólnego osobach – Zdenku Adamcu i Jaroslavie Moserovej, ich losy łączą się w zaskakujący sposób, mimo iż żyli w różnych czasach. Wśród tekstów znajduje się dużo informacji o czeskiej historii, a raczej o czechosłowackiej historii – np. z czasów po Praskiej Wiośnie (opowieść o Janie Procházce). Daje nam to też spojrzenie na naszych południowych sąsiadów. Polacy znani są z porywczości, walki za ojczyznę, która niesie za sobą wiele ofiar, z tego, że potrafią poświęcić swoje życie ojczyźnie (przynajmniej tak pokazuje historia). Jak to jest z Czechami? Na spotkaniu w Kronice padło pytanie: czy Czesi są konformistami? Jest takie powiedzenie – pokaż Polakowi przepaść, a skoczy w nią od razu! Czech zbuduje kładkę lub pójdzie naokoło. Czechy to mały kraj, były nazywane przez Hitlera sezonowym krajem, obywateli było czterokrotnie mniej niż Polaków, dlatego też mieli dwie możliwości: pójść drogą Jana Husa – ocalić twarz i spłonąć – albo skapitulować i przetrwać. Myślę, że Gottland pozwoli nam zrozumieć postępowanie Czechów. Ciekawą opowieścią jest także tekst poświęcony słowu: kafkárna. Chcąc być rzetelna, napisałam do swojego czeskiego znajomego z zapytaniem co to jest? Odpowiedział mi: jakaś bzdura, nawet w słowniku tego nie ma. A czym jest? Proszę sięgnąć do książki.

Gottland to zbiór powyższych i wielu innych opowieści. Tak opowieści, bo nazwa reportaż niejako okrada to co napisał Szczygieł z magii; a jego opowieści właśnie takie są – magiczne. Idealne, żeby oderwać się w zimowy wieczór od szarości naszej niby zimy. Gorąco polecam!

Mam nadzieję, że przez to, że książka ta stała się tak popularna, w Polsce zmieni się choć trochę ten stereotypowy pogląd Polaków na Czechów. Wiem, że to może są takie marzenia ściętej głowy, ale może choć parę osób, przeczytawszy ją, nie będzie mi mówiło: Czesi? Czesi nie są głupi? Jak można być mądrym, jak się mówi «ježszmarie!».

Trzeba się porządnie uczyć – odpowiada pan Tomík. – Spoglądać wokół siebie otwartymi oczyma. Błędów nie powtarzać i wyciągać z nich wnioski. Uczciwie pracować i widzieć nie tylko swój własny zysk. Nie jest to chyba takie trudne?